معرفی سازمان
سیر تحول و تشکیل سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و استانها
نخستین بار در ایران در سال ۱۳۲۷همزمان با تصویب برنامه هفت ساله عمرانی اول سازمان برنامه پایه گذاری شد. وظیفه این سازمان نظارت و مراقبت در اجرای برنامه بود و تحت نظر یک شورای عالی یک هیات نظارت و یک مدیر عامل فعالیت می‌کرد. در طول برنامه هفت ساله عمرانی دوم نیز سازمان برنامه با همین ارکان و وظیفه مشابه مشغول کار شد. در برنامه عمرانی سوم کشور سازمان برنامه از نظر تشکیلاتی تحت نظر نخست وزیر قرار گرفت و وظایف آن تغییر کرد. بدین ترتیب که مقرر گردید سازمان برنامه کلیه امور اجرایی را به وزارتخانه‌ها محول نماید و تهیه و تنظیم بودجه کشور را برعهده گیرد سازمان برنامه با همین ترکیب در برنامه عمرانی چهارم کشور نیز انجام وظیفه کرد.
آنچه در چهار برنامه عمرانی اولیه (قبل از انقلاب) حائز توجه می‌باشد وابستگی سازمان برنامه به برنامه‌های عمرانی کشور است. بدین معنی که وجود سازمان با وجود برنامه ملازمه داشت. در برنامه پنجم عمرانی سازمان برنامه از حالت موقتی و بر اساس قانون برنامه و بودجه به یک موسسه دولتی با اهداف و وظایف خاص تبدیل شد. همانگونه که از زمان تاسیس سازمان مرکزی برنامه و بودجه تشکیلات آن دچار تحولات بسیار گردیده، سازمان برنامه بودجه استانها نیز از این تغییر و تحولات مصون نبوده است و تشکیلات امروز نتیجه تحولات و تجارب گذشته است. برنامه ریزی در ایران شروعی برای تاسیس سازمان برنامه بوده و ایجاد مراکز برنامه ریزی استانی نیز با سیر برنامه ریزی منطقه ای پیوند خورده است بنابرین بیان تاریخچه سازمان‌های برنامه و بودجه استانها با شرح فعالیتهای عمرانی در مناطق مختلف آغاز گشته و سیر تکامل آن به تشکیلات سازمان های برنامه و بودجه استانها ختم می‌گردد. ایجاد دفاتر فنی در مراکز استانها و فرمانداری های کل کوشش دیگری در زمینه منطقه ای کردن فعالیتهای برنامه ریزی بود وظیفه اساسی این دفاتر بررسی نیازهای منطقه و ارسال گزارش به سازمان برنامه بود. این گزارشها پس از بررسی در سازمان برنامه در صورت تصویب به دفاتر مزبور ابلاغ می‌گردید بدلیل عدم قدرت تصمیم گیری دفاتر فنی در اجرای عملیات عمرانی مناطق دچار مشکلاتی شدند. و بدین لحاظ مقرر گردید این دفاتر مستقل از سازمان قادر به بررسی و اجرای پروژه‌ها در مناطق باشند. دفاتر فنی بعد از تاسیس وزارت آبادانی و مسکن در سال ۱۳۴۲ به بازوهای اجرائی و سازمانی آن وزارتخانه مبدل شدند. در برنامه چهارم نیز دیدگاه های عمران نواحی، بیشتر سرمایه گذاری در مناطق مستعد بود. و هر چند هدفها و سیاست های برنامه عمران ناحیه ای ایجاد رشد متعادل مناطق بود اما در عمل تاکید بر افزایش بازده اقتصادی و رشد سریعتر تولید ملی داشت.در اواسط برنامه چهارم با تشخیص نارسائی‌های موجود در برنامه ریزی منطقه ای فعالیت هایی در جهت بهبود وضع عمران نواحی صورت گرفت. و پیشنهاداتی به مرحله اجرا گذاشته شد. از جمله به منظور منطقه ای کردن امر برنامه ریزی، توسعه ملی پیشنهاد گردید. به موازات انجام مطالعات جامع ناحیه¬ای دفاتر برنامه ریزی منطقه ای به وجود آمد. تا از نزدیک در جریان تهیه برنامه‌ها قرار گیرد و سپس اجرای هماهنگ آن را پیگیری نماید.تشکیلات پیش بینی شده جهت انجام وظایفی که بعهده سازمان برنامه گذاشته بود عبارتند از: دفتر عمران ناحیه ای و دفاتر برنامه ریزی منطقه ای این واحدها در سال ۱۳۵۰ زیر نظر معاونت امور طرح و برنامه قرار داشت. چون محدوده جغرافیایی دفاتر برنامه ریزی منطقه ای وسیع و اجرای وظایف منطقه ای کردن برنامه های عمرانی و ایجاد هماهنگی در چنین محدوده هایی مشکل بود. در سال ۱۳۵۱ شاخه معاونت امور استانها در تشکیلات سازمان برنامه بوجود آمد.
در برنامه پنجم بمنظور شناخت امکانات منطقه و محدودیت‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح ملی و استانی برای هر استان برنامه¬های عمرانی ۵ ساله تحت عنوان برنامه توسعه استان مورد توجه قرار گرفت و دستور تهیه مقدمات برنامه صادر شد.
در نظام بودجه کشور، جهت استانی کردن بودجه جاری به منظور تسریع در عملیات اجرائی تجدیدنظر به عمل آمد. در ۲۳ استان و فرمانداری کل کشور دفاتر برنامه و بودجه به عنوان کوششی در برقراری نظام برنامه ریزی غیر متمرکز و منطقه ای ایجاد گردیدند. با استقرار دفاتر برنامه و بودجه استانها طرح‌های خاص ناحیه ای جایگزین طرح‌های مجتمع عمرانی گردید.در برنامه پنجم با توسعه فعالیت کار در استانها و توجه بیشتر به امر برنامه ریزی منطقه ای تشکیلات استانها در سطح وسیعتری تصویب و اجرا شد. معاونت امور استانها با سه دفتر ستادی و ۲۳ دفتر برنامه و بودجه در استانها امور محوله را انجام داده و هماهنگی ۲۳ دفتر مذکور با دفتر امور استانها بود .در سال ۱۳۵۲ تقریبا در تمامی مناطق کشور دفاتر برنامه و بودجه ایجاد گردید.
از سال ۱۳۵۳ به بعد با تغییراتی که در وضع اقتصادی کشور پیش آمد و فکر پیاده نمودن سیاست عدم تمرکز بیشتر قوت گرفت تغییراتی در وظایف دفاتر برنامه ریزی و بودجه استانها و همچنین کار تهیه برنامه های استان پدید آمد و اختیارات بیشتری به انجمن استان داده شد.از سال ۱۳۵۵ بودجه جاری بعضی از دستگاه های اجرایی محلی به صورت استانی درآمد و انجام امور مربوط به تنظیم موافقتنامه های آنها در قالب مقررات تعیین شده به استان داده شد.در سال ۱۳۵۶ و پایان برنامه پنجم که مقدمات تهیه برنامه ششم آغاز می گردید. کار تلفیق برنامه های تهیه شده در استانها و آنچه سازمان برنامه در قالب کلان بخش تهیه نموده بود به اشکال برخورده و برنامه‌های پشنهادی نمی توانست در قالب برنامه کلی گنجانده شود.
اینگونه مشکلات و همچنین موارد دیگر باعث بی نتیجه ماندن برنامه ششم می گردید. هماهنگی معاونت امور استانها از لحاظ ارتباط با سایر معاونتها و همچنین ارتباط استانها با مدیریتها ضرورت تغییراتی را در معاونت امور استانها ایجاد می‌نمود. در سال ۱۳۵۸ در تشکیلات مربوط به دفتر برنامه و بودجه و دفتر امور استانها تغییر حاصل نگردید در سال ۱۳۵۹ تشکیلات برنامه و بودجه تغییر می‌یابد و مجددا جهت استانها معاونتی تحت عنوان معاونت امور مناطق با یک دفتر ستادی در ذیل آن بنام دفتر هماهنگی امور مناطق ایجاد می‌گردد در سال ۱۳۶۰ از لحاظ تشکیلات مقدمه تحول نسبتا بزرگی در استانها فراهم گردید. بدین ترتیب که مرکز آمار ایران در مناطق مختلف دارای مناطق آماری بود و در واقع این مناطق بازوی اجرایی مرکز آمار بود .از سال ۱۳۶۰ به استناد مفاد لایحه قانونی مورخ۱۵ /۰۴/۱۳۵۹ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ادغام مناطق آماری در دفاتر برنامه و بودجه مطرح و عنوان دفاتر برنامه و بودجه هم به سازمان برنامه و بودجه تغییر یافت. سال ۱۳۶۳ تشکیلات جدیدی برای استانها پیشنهاد شد که اجرای آن به اواخر سال ۱۳۶۳ و نیمه اول سال ۱۳۶۴ کشیده شد. در تشکیلات جدید تغییراتی از لحاظ گروهها پیش آمد. سازمان دارای دو معاون: برنامه و بودجه و نظارت و معاون آمار و اطلاعات شده و تا سال ۱۳۷۰ به همین شکل به فعالیت خود ادامه داد.
در تشکیلات جدید سال ۱۳۷۰ تعداد معاونین به سه نفر افزایش یافته است معاون هماهنگی و برنامه ریزی معاونت جدیدی است که می‌تواند سه گروه مطالعات امور اقتصادی، تحقیقات آماری و آموزش و انفورماتیک را زیر نظر خود دارد
چهار گروه امور تولیدی، امور اجتماعی امور زیربنایی و گروه تلفیق و هماهنگی و نظارت زیرنظر معاون بودجه و نظارت می‌توانند قرار داشته باشند معاون آمار و اطلاعات نیز گروههای تهیه نقشه نگهداری اسناد و مدارک فنی جمع آوری آمار استخراج و بازبینی اطلاعات را زیر نظر دارد امور اداری و مالی و گروه فنی پیمانکاران و مشاوران همچون گذشته در حوزه ریاست سازمان قرار دارند .
در هشتاد و ششمین جلسه مورخ ۱۱/۱۲/۱۳۷۸ شورای عالی اداری به منظور تحقق مطلوب وظایف و اختیارات رئیس جمهور، تأمین یکپارچگی در مدیریت کلان کشور ,همسوئی نظام های مدیریتی با برنامه های میان مدت و بلند مدت، تمرکز وظایف و فعالیتهای مرتبط و پیوسته و متجانس با یکدیگر در امور برنامه ریزی، کاهش تداخل و توازن وظایف سازمان های ستادی، ارتقای توان کارشناسی و تصمیم سازی دولت و فراهم نمودن زمینه تحقق مطلوب برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور سازمان امور اداری و استخدامی کشور و سازمان برنامه و بودجه با کلیه وظایف ,اختیارات و مسئولیت‌های قانونی و نیروی انسانی و امکانات خود ادغام شده و نام آن به سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی کشور تغییر یافت و نمودار تشکیلاتی این سازمان در تاریخ ۱۷/۴/۱۳۷۹ تصویب و به اجرا در آمد.
در دولت نهم آقای احمدی نژاد در ۱۹ مهر ۸۵ تحول در ساختار سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور را کلید زد در همین راستا از آبان ۱۳۸۵ هیئت هفت نفرهای در دولت تشکیل شد که وظیفه اصلی آن بررسی ادغام سازمان مدیریت در استانداری‌ها بود. دو ماه بعد و در جریان بررسیهای لایحه بودجه سال ۸۶، دولت وظیفه پرداخت حقوق کارکنان دولت را که پیش از این برعهده سازمان مدیریت بود، به وزارت اقتصاد محول کرد.
همچنین در تیرماه ۱۳۸۶ با تصویب شورای عالی اداری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با ادغام در نهاد ریاست جمهوری، به «معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهوری» تغییر نام یافت.
آقای احمدی نژاد در جلسه شورای عالی اداری درباره هدف تغییر عنوان و کارکرد این سازمان گفت که با توجه به تغییر مأموریتهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، باید ساختار این نهاد نیز دچار تحول گردد که هدف از آن تقویت و ارتقای نظام برنامه‌ریزی و نظارت در کشور است.
و سپس با صدور دستورالعملی خطاب به معاون اول، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و وزیر کشور، دستور الحاق سازمان مدیریت و برنامه ریزی استانها به استانداری‌های سراسر کشور را صادر و معاونت برنامه ریزی در استانداری ها تشکیل گردید.
باتوجه به جایگاه و اهمیت سازمان مدیریت و برنامه ریزی در کشور و استان ها با انتخاب جناب آقای دکتر روحانی به عنوان رئیس‌جمهور ایران، وی در نخستین نشست خبری خود اعلام نمود که سازمان را احیا می‌کند.[۸] و در روز ۲۸ خرداد (سه روز پس از انتخاب وی به عنوان ریاست جمهوری)، مجلس شورای اسلامی ایران یک فوریت برای تشکیل سازمان مدیریت تصویب نمود.
جناب آقای دکتر نوبخت معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در مورد احیای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نیز می‌گوید تشکیل این سازمان از اولویت‌های در نظر گرفته شده است و در ۱۰۰ روز پس از تشکیل دولت تدبیر و امید اجرایی می‌شود. با احیای مجدد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دیگر برنامه‌ها و طرح‌های عمرانی و اقتصادی کشور براساس ارادهٔ شخصی رییس‌جمهور تهیه و تنظیم نخواهد شد بلکه کابینه دولت یازدهم براساس نظرات و دیدگاه‌های کارشناسان اقتصادی و صنعتی اهتمام خود را برای اجرای برنامه‌های اقتصادی و توسعهٔ صنعتی کشور به کار می‌بندد که به ایجاد انضباط اقتصادی خواهد انجامید.
و در نهایت در ۱۹ آبان ۱۳۹۳، با دستور رئیس جمهور و تصویب شورای عالی اداری، با ادغام دو معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی و توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، با مصوبه شورای عالی اداری احیاء گردید. و در تاریخ ۷/۲/۹۴ با ابلاغ جناب آقای دکتر نوبخت بعنوان معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور و با عنایت به ابلاغیه شماره ۱۲۹۹۱/۹۳/۲۰۶ مورخ ۲۶/۹/۹۳ رئیس محترم جمهور و رئیس شورای عالی اداری و بند ۲ مصوبه شورای مزبور مقرر شد تمامی وظائف، اختیارات و فعالیت های مربوط به سازمان برنامه و بودجه کشور در سطح استان شامل برنامه ریزی، بودجه ریزی، توسعه مدیریت و سرمایه انسانی، فنی، نظارت و تدوین سیاست های برنامه ریزی استان از استانداری های کشور منتزع و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ها تشکیل گردید.